“Below the famously flat surface of the Netherlands lies a fascinating world of buried mountains and valleys, which can only be unraveled with drillings, geophysical techniques and geological understanding.” Met die pakkende zin introduceert de nieuwe editie van Geology of the Netherlands. En terecht: de Nederlandse ondergrond is veel meer dan een verzameling aardlagen. Het is een verhaal van honderden miljoenen jaren geologische ontwikkeling – én de basis onder onze energievoorziening. Element NL en meerdere van haar leden leverden een bijdrage aan deze vernieuwde standaarduitgave van TNO.
Een nieuwe blik op een vertrouwde ondergrond
De eerste editie van Geology of the Netherlands verscheen in 2007 en groeide uit tot hét standaardwerk voor iedereen die zich bezighoudt met geologie in Nederland. Sindsdien is onze kennis over de diepe ondergrond aanzienlijk toegenomen, mede dankzij technologische vooruitgang en nieuwe maatschappelijke vraagstukken, zoals COâ‚‚-opslag, aardwarmte en de energietransitie.
Onder redactie van TNO-experts Johan ten Veen, Geert-Jan Vis en Jan de Jager werkten bijna 90 auteurs mee aan deze tweede, sterk uitgebreide editie. Ook Element NL en meerdere van haar leden droegen bij als sponsor en inhoudelijk auteur.
Aardgas: geologie als fundament van een energievoorziening
Een van de kernhoofdstukken in het boek is gewijd aan de geologie van aardgas in Nederland. Het laat zien hoe het succes van de Nederlandse gaswinning in belangrijke mate te danken is aan een uitzonderlijke geologische configuratie:
• gasvormende steenkoollagen uit het Carboon,
• goed doorlatende zandsteenreservoirs van het Permien,
• en de uitstekende afsluiting door het Permische Zechstein-zout.
Seismisch profiel in Noordoost-Nederland met de ligging van de gasvelden Norg en Vries in breukblokken van de Upper Rotliegend-formatie.
Deze combinatie leidde tot het ontstaan van het wereldberoemde Groningenveld. Ook offshore bevinden zich nog tal van kleinere velden, die bijdragen aan een betrouwbare, eigen energievoorziening – en dat met de laagste COâ‚‚-uitstoot binnen de fossiele energieketen.
“De geologische opbouw van Nederland is uniek. Zonder de natuurlijke afdichting van het Zechstein-zout was onze gasproductie nooit mogelijk geweest.”
– Uit het hoofdstuk Petroleum Geology in Geology of the Netherlands
Groningerveld als gamechanger en startpunt van het gasbeleid
De ontdekking van het Groningenveld in 1959 vormde een keerpunt in de energiegeschiedenis van Nederland – en van Europa. Tot dat moment werd aardgas bij olie-exploratie zelfs als ongewenste bijvangst gezien, omdat de markt al verzadigd leek met stadsgas. Maar de ongekende omvang van het veld – oorspronkelijk goed voor bijna 2800 miljard kubieke meter winbaar gas – bracht daar abrupt verandering in. Nederland groeide uit tot hét gashart van West-Europa.
Dankzij het zogeheten kleineveldenbeleid, waarin het Groningerveld als swingproducent fungeerde, konden honderden kleinere gasvelden economisch worden ontwikkeld. Tot nu toe zijn 499 gasvondsten gedaan, waarvan 386 ook daadwerkelijk tot productie zijn gekomen.
Door het optreden van aardbevingen in Groningen na decennia van productie, besloot de overheid in 2023/2024 tot een vervroegde sluiting van het veld. Daarmee blijft zo’n 500 miljard m³ technisch winbaar gas achter in de grond. De kleinere velden blijven naar verwachting nog zeker twee decennia produceren, waarmee zij ook in de transitiefase een stabiele bijdrage kunnen leveren aan de Nederlandse energievoorziening.
Meeste gas ontsnapt naar de atmosfeer
Naar schatting 300.000 miljard kubieke meter aardgas is gevormd in de Nederlandse ondergrond sinds het Carboon. Dat is genoeg om Nederland duizenden jaren van energie te voorzien – als het allemaal was opgeslagen. Maar minder dan 1,5% daarvan is daadwerkelijk aangetoond in gasvelden. De rest is in de loop der tijd simpelweg weggelekt naar het oppervlak of nog steeds aan het ontsnappen via natuurlijke gasbronnen.
Een fascinerend voorbeeld van hoe geologie bepaalt wat wij boven de grond kunnen benutten.
Kennis als sleutel in de energietransitie
Hoewel de rol van fossiele energie zal afnemen richting 2050, blijft geologische kennis onmisbaar. Voor het veilig en verantwoord benutten van aardwarmte, voor ondergrondse opslag van COâ‚‚, waterstof of afvalstoffen – en voor het zorgvuldig afbouwen van bestaande gasproductie.
Geology of the Netherlands biedt een complete, open toegankelijke en wetenschappelijk onderbouwde basis voor deze uitdagingen. Daarmee is het boek niet alleen een naslagwerk, maar ook een gids voor toekomstig beleid en besluitvorming.
Download & meer informatie:
De volledige publicatie is open access beschikbaar via de website van TNO en hier:
🔗 Geology of The Netherlands, second edition
Element NL blijft zich inzetten voor kennisdeling, samenwerking en verantwoorde benutting van de ondergrond – als fundament onder een duurzame, veilige en betaalbare energievoorziening.
